Πέμπτη 6 Μαΐου 2010

Εκπαιδευτική αξιοποίηση του μυθιστορήματος "Υπατία" του Δημήτρη Βαρβαρήγου από την Ξανθίππη Μπαλλή



Γνώρισα την κυρία Ξανθίππη Μπάλλη στη Θεσσαλονίκη το 2008, στην παρουσίαση του βιβλίου μου Υπατία. Μου έδωσε τη μεταπτυχιακή της εργασία που ήταν βασισμένη και αφορούσε το θέμα, “Υπατία”, από το ομώνυμο μυθιστόρημα μου.
Μέσα στη σύγχυση της εκδήλωσης δεν αντιλήφτηκα το μέγεθος της προσφοράς της τόσο για να δικό μου έργο όσο και για την ενασχόληση της με αυτό το τόσο σοβαρό θέμα που βίωσε το ελεύθερο πνεύμα μιας γυναικείας προσωπικότητας, όπως ήταν η Υπατία, σε μια θρησκόληπτη, ανδροκρατούμενη και γενικά σκοτεινή εποχή 4ου-5ου αιώνα μ Χ, όπου οι καταγραφές γι αυτό το συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο, είναι λιγοστές και πολύ συνοπτικές.
Διαβάζοντας την ολοκληρωμένη από κάθε άποψη εργασία της Ξανθίππης Μπάλλη, βρήκα πως οι αναλύσεις της σε κάθε θέμα που καταπιάστηκε είναι τεκμηριωμένες με σαφή και απόλυτο τρόπο δίνοντας έτσι τις προεκτάσεις εκείνες μιας σοβαρής μελέτης για τη δημιουργία όχι απλώς μιας μεταπτυχιακής εργασίας αλλά ενός ολοκληρωμένου δοκιμίου πέρα απ’ το μύθο μιας ιστορίας καθώς βασίζεται και καταπιάνεται με τα ιστορικά γεγονότα και την κοινωνική ταυτότητα της εποχής.


Μυθιστόρημα και δοκίμιο, δυο εκ διαμέτρου αντίθετες μορφές του λόγου καθώς στο μεν πρώτο η πορεία του έργου βασίζεται και εξελίσσεται ουσιαστικά μέσω του μύθου προς τέρψη της προσωπικής αναγνωστικής φαντασίας ακολουθώντας τα ιστορικά γεγονότα. Το δε δεύτερο, χρησιμοποιεί την αλήθεια των ιστορικών πληροφοριών στην πραγματικά ορθολογιστική τους διάσταση για τα ήθη τα έθιμα, τις προλήψεις και προκαταλήψεις, τις κοινωνικοπολιτικές αντιλήψεις και στο συγκεκριμένο έργο για την Υπατία, αυτή την ιστορική περίοδο σαν να βάζει τα πράγματα στη θέση τους.
Αυτή την ορθολογιστική διάσταση πετυχαίνει η Ξανθίππη Μπάλλη με την άψογη μεταπτυχιακή εργασία της να αναδείξει στοιχεία από το ιστορικό πλαίσιο μιας άγνωστης, μετά 15 αιώνες, σχετικά εποχής με απώτερο σκοπό την διδακτική τους αξιοποίηση.
Η Ξανθίππη Μπάλλη διαχωρίζει το έργο της σε τρία βασικά μέρη. Κάθε μέρος αποτελείται από δύο κεφάλαια στα οποία δεν θα αναφερθώ λεπτομερώς καθώς η συγγραφέας διεξοδικά από τις πρώτες σελίδες αναλύει με λεπτομέρεια κάθε στοιχείο που έκρινε κατάλληλο για την ολοκληρωμένη της αναφορά στο έργο μου και στο πρόσωπο της Υπατίας.
Μεταξύ πολλών άλλων η Ξανθίππη Μπάλλη γράφει, ότι στο μυθιστόρημα αυτό διαπιστώνεται ο ρόλος του συγγραφέα ως παιδαγωγού, ο οποίος με τη συγγραφική δεινότητα του μας δείχνει τον τρόπο και τη μέθοδο, με την οποία μπορεί να λειτουργήσει το μυθιστόρημα ως παιδαγωγικό εργαλείο μάθησης.
Σε ένα βαθμό, ως αποτέλεσμα τουλάχιστον, τώρα μπορώ να το δω κι εγώ, είναι αλήθεια αλλά η αρχική μου σκέψη δεν αφορούσε την παιδαγωγική ανάδειξη του θέματος αλλά την παρουσίαση του μέσα από τη μυθοπλασία μιας αληθινής ιστορίας, που ευτυχώς αρχίζει να γίνεται ευρύτερα γνωστή.


Δεν είμαι και δεν είχα την πρόθεση να φανώ παιδαγωγός μέσα από το έργο μου. Προσπάθησα όσο αυτό ήταν επιτρεπτό να απαλύνω μέσα από τη γραφή μου το στοιχείο της παιδαγωγικής για να μη γινόταν το αποτέλεσμα ένα διδακτικό κείμενο που πολύ πιθανόν να ήταν βαρετό.
Ωστόσο αυτή η αποφυγή διδαχής να λειτούργησε θετικά στο κείμενο και να του έδωσε τα στοιχεία μιας νέας μορφής προσέγγισης στα ιστορικά γεγονότα που πιο δύσκολα να προβαλλόταν η ιστορική πολυπλοκότητα τους μέσα από ένα παιδαγωγικό βιβλίο.
Η εμπειρία που άφησε σε μένα ως συγγραφέα η συγγραφή ενός έργου που δεν είχε γραφεί, δεν είχε αναφερθεί ποτέ πριν η εν λόγω ιστορία με μυθιστορηματικό τρόπο, είναι ότι ο ρόλος της ιστορικής λογοτεχνίας μας πληροφορεί για τις ρίζες μας και συντελεί στη γνώση της ιστορικής μας πορείας που σε πολλά εκπαιδευτικά βιβλία για τους όποιους ιδιοτελείς λόγους κάθε φορά εκλείπουν επισταμένως.
Η ιστορική λογοτεχνία έχει το προνόμιο να βοηθάει τη μνήμη να στέκει ζωντανή στο χρόνο. Να οδηγεί στη γνώση της καταγωγής μας, να τονώνει την εθνική συνείδηση και να καταδεικνύει την αρραγή ενότητα του παρελθόντος με το παρόν.


Κι αυτό είναι αναπόφευκτο να συμβαίνει στη λογοτεχνία, η συνάντηση της ιστορίας με τον μύθο να παίζουν το δικό τους ξεχωριστό, καταλυτικό ρόλο. Είναι μια σύμπτωση που παρατηρείται πάντοτε στη λογοτεχνία, δηλαδή, η μυθιστορηματική επινόηση να συγχωνεύει το πραγματικό με το φανταστικό, να συνενώνει καταστάσεις, να ξεπερνάει όρια πέραν του απτού και τελικά να εμφορούνται όλα ως ο μύθος μιας απίστευτης ιστορίας.
Η Ξανθίππη Μπάλλη με το δικό της πόνημα συμπληρώνει και την πρακτική πλευρά των γεγονότων του ιστορικού πλαισίου της εποχής που έζησε και έδρασε η Υπατία, τονίζοντας ταυτόχρονα το ρόλο της λογοτεχνίας στη διατήρηση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας.
Η συγγραφέας ολοκληρώνει στο εν λόγω έργο “Υπατία” όσα η πεζογραφία αδυνατεί να προβάλλει λόγο είδους, αφηγηματική γραφή διαρθρωμένη γύρω από μια πλοκή. Έρχεται να κλίσει τον κύκλο υπό την έννοια του υποκατάστατου του μυθιστορήματος ως κριτικός καθρέφτης της σύγχρονης κοινωνίας και με τον πλέον επεξηγηματικό λόγο της να επεκταθεί σε διάφορα ζητήματα, που έτσι η αλλιώς το μυθιστόρημα δεν έχει τη δυνατότητα να πράξει για να μην ξεφύγει από το στόχο του.
Σαν παράδειγμα από την εργασία της κυρίας Μπάλλη αναφέρω τρία από αυτά για να τονίσω το πώς επεκτείνεται η έρευνα γύρω από κάποιο θέμα:
α} Μορφωτικό ιδεώδες και ηθική αξιολογία.


β} Εκπαιδευτικοί σκοποί στις φιλοσοφικές απόψεις της Υπατίας.
γ} Η ταυτότητα του γυναικείου φύλλου στην εποχή της Υπατίας, όπως και σε πολλά άλλα ζητήματα που υπάρχουν και θα διαβάσετε στο βιβλίο.
Αποτέλεσμα λοιπόν όλων αυτών είναι, πως η μυθοπλασία μπορεί και πρέπει να παίζει θετικό ρόλο στην εκπαίδευση, όπως πολύ πετυχημένα καταφέρνει να κάνει και η διανοητική σκέψη του δοκιμιακού έργου που έχει διττή αποστολή: την ενδοσκοπική ανάλυση και τη μελέτη του εξωτερικού κόσμου σε σχέση με το άτομο.

Δημήτρης Βαρβαρήγος

4 σχόλια:

P. Kapodistrias είπε...

Ήρθα μέσω φέισμπουκ! Χαίρω πολύ για την απλωσιά του χώρου εδώ! Καλή δύναμη και συνέχεια. Θα έρχομαι!

Ανώνυμος είπε...

γεια σας τι κανετε; ονομαζομαι παναγιωτα μπάλτα.Ειχα στειλει και καποιο κειμενο μου στο 2ρο διαγωνισμο για τον μορφωτικο ομιλο στην Πετρούπολη.Δυστυχως δεν ενημερωθηκα εγκαιρως για την εκδηλωση και δεν παρευρεθηκα.
Θα σας ημουν ευγνωμων αν οποτε μπορουσατε μπαινατε στο blog μου ωστε να μου πειτε τη γνωμη σας για τον τροπο γραφης μου και να κανετε ορισμενες διορθωσεις.Σας ευχαριστω εκ των προτερων!
http://pennybalta-thoughts.blogspot.com/

Άσπρο στο Μαύρο είπε...

@ΠΚ...
Καλώς ορίσατε, τιμή μου.

Άσπρο στο Μαύρο είπε...

@Παναγιώτα Μπάλτα...
Να συνεχίσεις να γράφεις, φίλη μου, η υποκειμενική κρίση του καθενός δεν θα αντιπροσωπεύσει ποτέ τη δυναμική της όποιας γραφής σου. Ποτέ δεν θα ταυτιστούν όλοι με όσα γράφεις, ωστόσο θα σε διαβάσω και θα σου απαντήσω πιο εμπεριστατωμένα.